«Ατσιγγάνα με φωνάζουν γυφτοπούλα μ’ ονομάζουν. Μόλις φύγω απ’ το τσαντίρι βρίσκω μάγκα μουσαφίρη...» Ρεμπέτικο του Γιώργου Μπάτη,1933

Ένα θέμα που ανέπτυξε ο «Γεωδίφης» (Νίκος Ιερομνήμων) στο https://geogeodifhs.blogspot.com

Κοντά στον Αδονήτη το βουνό που προβλέπει τον καιρό, συναντάται μία ορεινή, καταπράσινη και ήρεμη περιοχή, νότια της συνοικίας Χαηχούτες του Ασφενδιού. 

Όμως η με την εκπληκτική θέα, ήσυχη τοποθεσία δεν ήταν πάντα έτσι. Πριν από χρόνια αρκετοί επισκέπτονταν το σπίτι μιας πετρουμιανής πανέμορφης ατσιγγάνας για να θαυμάσουν τα κάλλη της.

Έμαθα ότι είχε παντρευτεί έναν βοσκό όμως όταν ο άνδρας της πέθανε, ξαναπαντρεύτηκε έναν άλλο και έζησε το υπόλοιπο της ζωής της σε αυτή τη γη. Σήμερα το σπίτι της ακόμη υπάρχει και ο τόπος πλέον ονομάζεται «της Ατσιγγάνας».

Ο αρχαιοδίφης Ιάκωβος Ζαρράφτης επισκέφθηκε την περιοχή αλλά δεν λέει τίποτα για την γόησσα γυφτοπούλα. Όμως έχει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την γεωλογία της ευρύτερης περιοχής: «Σε κοίτες ποταμών και σε βαθιές λαγκάδες υπάρχουν ίχνη από γαιάνθρακες δείγμα της ύπαρξης λιγνίτη. Ακόμη υπάρχει και θειάφι εκμεταλλεύσιμο στην Λαγκάδα Χαβάρου κοντά στη θάλασσα το οποίο φαίνεται ότι ενώνεται υπόγεια με τα Βουλκάνια, το Κοκκινόνερο και την Ατσιγκάνα».

Στις 23 Αυγούστου 2020 επισκέφθηκα αυτόν τον γαλήνιο γεώτοπο της ορεινής Κω που ελάχιστα είναι γνωστός. 

Η ξενάγηση έγινε από τον πιστικό και γνώστη της περιοχής Λευτέρη Χαραπά. Ήμουν μαζί με τον Βαγγέλη Δρόσο και Σπύρο Τσουκαλά. Ο Λευτέρης μας έδειξε το σπίτι της Ατσιγγάνας το οποίο σήμερα είναι σε ερειπιώδη κατάσταση.

Λίγα μέτρα πιο πάνω είδαμε τον χείμαρρο της Ατσιγγάνας και τις πηγές της που κάποτε ήταν πλούσιες σε νερό αλλά σήμερα έχουν εντελώς στεγνώσει. Κοντά υπήρχε ένα σπουδαίο έργο υδρομάστευσης με υπόγειες μεγάλες στοές που είχαν φτιάξει οι Ιταλοί. Δυστυχώς σήμερα έχει καλυφθεί από τα φερτά υλικά και έχει ξεχαστεί.

Ο χείμαρρος της Ατσιγγάνας είναι κλάδος ενός σημαντικού ρέματος του υδρογραφικού δικτύου της Κω. Το Ρέμα Μεσαριά πηγάζει από τα υψώματα του Δίκαιου πιο συγκεκριμένα από το Σελλάδι και το Κακόσκαλο και εκβάλλει κοντά στο Καρνάγιο μετά από μια διαδρομή 6,2χλμ. 

Σε περίπου 1 χλμ. από τα ψηλά συναντάται η τοποθεσία Λουτρά της Ατσιγγάνας. Η ομώνυμη πηγή της Ατσιγγάνας κείται 130 μ. πιο νοτιοανατολικά από τα λουτρά. Το νερό της προφανώς έχει μπλοκάρει από άγνωστη αιτία. Ο περιορισμένος χρόνος δεν μου επέτρεψε να την αναζητήσω και να δω τι ακριβώς έχει συμβεί.

Ο Μάνος Μαστρογιώργης σχετικά με τα λουτρά, λέει: «Στη ρεματιά της Ατσιγγάνας στους Χαϊχουτες δεν έχω βρει γραπτές μαρτυρίες αλλά μόνο προφορικές. Tο 2002 μόνιμος κάτοικος της περιοχής, δεν ζει τώρα, μίλησε για ρωμαϊκά ιαματικά λουτρά. Μάλιστα παιδάκια έσκαβαν στην περιοχή και έβρισκαν ανθρώπινα οστά. Το νερό ερχόταν από ψηλά. Δεν βρέθηκε όμως κανένα ίχνος από πηγή ή αγωγό. O  Χατζηβασιλείου μιλά για βυζαντινά λουτρά. Άλλος μάρτυρας, πρώην κάτοικος της περιοχής, από ακούσματα, μας πληροφορεί για τουρκικά λουτρά. Η Isabella Baldini από το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια με μια επί τόπου ματιά στηριζόμενη στην επίστεψη εισόδου μίλησε για (φάση) οθωμανικά λουτρά. Η αρχαιολόγος Σοφία Ντιντιούμη που ήταν παρούσα βρήκε ένα κομμάτι πήλινο και το χαρακτήρισε ως μάρτυρα από τη βυζαντινή εποχή. Εσύ Νικόλα όταν το δεις, είναι πολύ εύκολο, θα τεκμηριώσεις άνετα τη ρωμαϊκή εποχή. Παρεμπιπτόντως η Isabella Baldini σε συνεργασία με την Μόνικα Λιβαδιώτη, του πολυτεχνείου του Μπάρι δημοσίευσαν μια τολμηρή μελέτη σχετικά με την Βασιλική του Αγίου Γαβριήλ».

Τριγυρίζουμε μέσα σε ένα πανέμορφο δεντρόφυτο από πεύκα, κυπαρίσσια, καρυδιές και λεύκες τοπίο. Στις όχθες του χειμάρρου διακρίνονται θραύσματα από μάρμαρο που έχει κατεβάσει το νερό από αρχαία λατομεία τα οποία συναντώνται ψηλότερα. Διασχίζουμε κατά μήκος το ενεργό Ρήγμα της Ατσιγγάνας στις διεργασίες του οποίου οφείλεται η ομορφιά και ζωντάνια της περιοχής.

Δυτικά του η σημαντική ζώνη καολίνη ή λευκής αργίλου. Ο καολίνης είναι σημαντικό αργιλοπυριτικό ορυκτό πλούσιο σε καολινίτη. Πρόκειται για την μυστική κολλοειδή σκόνη του χρησιμοποιούσαν στην πορσελάνη τους οι Κινέζοι. Είναι ένα υλικό χωρίς τοξικότητα με χρήσιμες θεραπευτικές ιδιότητες για τον άνθρωπο. Το λευκό του χρώμα και η ικανότητά του να αντέχει στις υψηλές θερμοκρασίες το έχουν κάνει περιζήτητο. Όταν αναμειχθεί με νερό, γίνεται εύπλαστος και δεν συστέλλεται στο ψήσιμο. Εκτός από την αγγειοπλαστική, το ορυκτό αυτό, χρησιμοποιείται ευρύτατα και στη φαρμακευτική. Αξιόλογο μεγάλο κοίτασμα υπάρχει και στην Λάθρα της Κεφάλου.

«Είναι ελαφρώς ψυχρό και ξινό το νερό των φυσικών πηγών της Ατσιγγάνας» μου λέει ο Λευτέρης Χαραπάς. Αν το νερό είναι όξινο τότε έχουμε να κάνουμε με οξυπηγή. Η όξινη ιδιαιτερότητα της γεύσης του μπορεί να οφείλεται σε φυσικό εμπλουτισμό και στην παρουσία σε κανονικές αναλογίες των αλάτων ασβεστίου και μαγνησίου. Πρόκειται για νερό μιας μεταλλικής πηγής που κάνει καλό στο συκώτι και στα νεφρά όσων το χρησιμοποιούν.

Μέσα στο δάσος σε υψόμετρο περίπου 364μ. από την στάθμη της θάλασσας ξεπροβάλλει κτιριακή εγκατάσταση θεμελιωμένη σε επίπεδη επιφάνεια. Είναι κοντά στην όχθη του χειμάρρου όμως σε ερειπιώδη κατάσταση και χωρίς ανωδομή. Μοιάζει με λουτρό. Λογικά έπρεπε να υπάρχουν υπόκαυστοι χώροι, για το χλιαρό [χλιαροψύχριον], και το θερμό [θερμολουτήριον], υδατοδεξαμενή, υποδαπέδιο σύστημα θέρμανσης και άλλα. Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν φαίνεται. Ίσως έχουν καλυφθεί από φερτά υλικά και προσχώσεις του χειμάρρου.

Το κτίριο έχει υποστεί σημαντικές φθορές από την εγκατάλειψη και έχει ρωγμές από σεισμούς όμως διατηρεί μία τυπική βυζαντινή διάταξη. Στα τέλη του 12ου- αρχές 13ου αιώνα αναβίωνε [ήδη από τον 11ο] η παράδοση των λουτρών, με δημόσια ή ιδιωτικά λουτρά. Αν χτίστηκε τότε οι ζημιές προέρχονται από τον σεισμό του 1493 που ρήμαξε κάστρα, ναούς και κατοικίες ιδιαίτερα της ορεινής Κω. Αν η ύπαρξη του σχετίζεται με το ξινόνερο ή τον περιζήτητο σε φαρμακευτικές εφαρμογές καολίνη ή και τα δύο ή αν προϋπήρχε ρωμαϊκή ή ακόμη παλαιότερη εγκατάσταση προς το παρόν δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί.

Το σωζόμενο τμήμα από το κτίριο που είχε χαρτογραφηθεί από τους Ιταλούς έχει πολλές ιστορίες να διηγηθεί. Όμως αν δεν συντηρηθεί άμεσα διατρέχει κίνδυνο να χαθεί για πάντα.

Λεζάντες:

Φωτό Γεωδίφης: Λουτρά της Ατσιγγάνας

Φωτό Γεωδίφης 1: Χάρτης της Ατσιγγάνας 

Φωτό Γεωδίφης 2: Το σπίτι της Ατσιγγάνας

Φωτό Γεωδίφης 3: Ιταλικό τεχνικό έργο μεταφοράς νερού. Εδώ μέσα έμπαιναν παλαιότερα παιδιά και έβγαιναν μετά από 30-40μ σε διπλανό χώρο.

Φωτό Γεωδίφης 4: Β. Δρόσος, Σ. Τσουκαλάς και Λ. Χαραπάς στα λουτρά